Garri Kimovich Kasparov, a właściwie Garri Weinstein lub Harry Weinstein urodził się 13 kwietnia 1963 w Baku, na terenie Azerbejdżanu. Kraj ten leżał wówczas na terenie Związku Radzieckiego. Nazwisko Kasparov przyjął dopiero w wieku 12 lat. Został najmłodszym szachowym mistrzem świata w wieku 22 lat, w roku 1985. Jego umiejętności były tak duże, że startował tylko w najbardziej wymagających zawodach i wygrywał je niemal bez wysiłku. Jest uważany za najlepszego szachistę wszechczasów. Kasparow ma bardzo unikalny i kreatywny styl gry. Czasami może być bardzo agresywny, a czasami stosuje taktykę pozycyjną. Lubi później analizować swoje gry i pracować nad nimi. Zawsze powtarzał, że nie należy grać poprzez kalkulowanie wielu ruchów na raz.
Garri Kasparov: dzieciństwo
Początek miłości do szachów
Garri Kasparov był pół Żydem, pół Ormianinem. Pierwszy raz zaszokował rodziców swoim zmysłem szachowym, kiedy zaproponował rozwiązanie partii szachowej swoich rodziców. Miał wtedy ledwo ukończone sześć lat. Amatorsko z rodziną zaczął grać niedługo potem, a w wieku 7 lat wstąpił do klubu szachowego, by rozpocząć profesjonalne szkolenie. Wiąże się z tym notabene ciekawa historia. Do klubu został wpisany omyłkowo pod błędnym nazwiskiem „Bronstein”. Dawid Bronstein był jednym z czołowych szachistów Związku Radzieckiego w tamtych czasach. Sam Kasparov nie naprawił tego błędu – był wtedy bardzo nieśmiałym dzieckiem. Pomyłka została naprawiona dopiero po jakiś 6 miesiącach na wniosek matki Kasparova. Ten rok był także dla młodego Garrego nieszczęśliwy – jego ojciec zmarł na białaczkę.
Pierwsze zwycięstwa w szachach
W wieku 13 lat Kasparov był już młodzieżowym mistrzem Związku Radzieckiego. W latach 1973-1978 uczył się w szkole byłego mistrza świata Michaiła Botwinnika, pod okiem Władimira Makogonowa. Makogonow pomógł rozwinąć Kasparowowi umiejętności pozycyjne i nauczył go grać obronę Caro-Kann oraz system Tartakowera z Nieprzyjętym Gambitem Hetmańskim. Kasparow wygrał Mistrzostwa Związku Radzieckiego Juniorów w Tbilisi w 1976 roku, zdobywając 7 punktów z 9, w wieku 13 lat. Powtórzył ten wyczyn w następnym roku, wygrywając z wynikiem 8,5 z 9. W tym czasie był trenowany przez Aleksandra Szakarowa.
W 1978 roku Kasparow wziął udział w turnieju Memoriału Sokolskiego w Mińsku. Został zaproszony na drodze wyjątku, ale ku zdumieniu wszystkich zajął pierwsze miejsce. Kasparow wielokrotnie powtarzał, że to wydarzenie było punktem zwrotnym w jego życiu i że przekonało go do wyboru szachów jako ścieżki kariery. W tym też roku po raz pierwszy zakwalifikował się do Mistrzostw Związku Radzieckiego w szachach. Miał wtedy 15 lat i był najmłodszym w historii zawodnikiem na tym poziomie. Wygrał 64-osobowy turniej systemem szwajcarskim w Daugavpils po tiebreaku z Igorem V. Ivanovem.
Szachy na poziomie międzynarodowym
Swój pierwszy międzynarodowy turniej wygrał w wieku 16 lat w 1979 roku. W wieku 17 lat w Niemczech odbył się turniej Mistrzostw Świata Juniorów w Szachach. Garry zremisował w turnieju o pierwsze miejsce i podzielił się honorami. Jeszcze tego samego roku zadebiutował jako drugi rezerwowy Związku Radzieckiego na Olimpiadzie Szachowej w Valletcie na Malcie i został arcymistrzem. W wieku 19 lat Kasparow był już drugim zawodnikiem w światowych rankingach szachowych. Zakwalifikował się także do Turnieju Kandydatów jako najmłodszy kandydat od czasów Bobby’ego Fischera.
Walka o mistrzostwo świata
Pierwsza walka z Karpowem
W 1984 roku Garri Kasparov wygrał w Wilnie finał turnieju kandydatów 8½-4½ (cztery zwycięstwa, żadnej porażki) z odradzającym się byłym mistrzem świata Wasilijem Smysłowem, kwalifikując się tym samym do gry z Anatolijem Karpowem o mistrzostwo świata.
Kasparow po raz pierwszy zmierzył się z panującym mistrzem świata - Anatolijem Karpowem - w meczu FIDE w 1984 roku. Przegrał cztery z pierwszych dziewięciu partii, ale potem przyjął ostrożną postawę obronną, podejmując niezwykle długą serię remisowych partii z mistrzem. Następnie przegrał partię nr 27. Wygrał natomiast partie 46, 47, 48, ustanawiając wynik 5-3 na korzyść Karpowa.
Gdy Kasparow w końcu wygrał trzy partie z wyczerpanym Karpowem, FIDE przerwała serię po 48 partiach, co nie zostało dobrze przyjęte przez obu graczy, którzy chcieli kontynuować pojedynek. FIDE zasłaniało się wówczas obawami o zdrowie uczestników.
Rewanż o mistrzostwo
W rewanżu obu graczy 9 listopada 1985 roku Kasparow nieznacznie pokonał Karpowa w serii 24 partii i tym samym został najmłodszym oficjalnym mistrzem w historii gry. Pobił rekord, który należał wcześniej do Michaiła Tala.
Drugi mecz Karpow-Kasparow został zorganizowany w Moskwie jako „best of 24 games”, w którym pierwszy zawodnik, który zdobędzie 12½ punktów, zdobędzie tytuł mistrza świata. Wyniki z zakończonego meczu nie zostały przeniesione, jednak w przypadku remisu 12-12, tytuł pozostałby po stronie Karpowa. 9 listopada 1985 roku Kasparow zapewnił sobie tytuł wynikiem 13-11, wygrywając partię nr 24, bierkami czarnymi, stosując obronę sycylijską. Wygrana Kasparowa czarnymi w partii nr 16 została uznana za jedno z arcydzieł wszechczasów w historii szachów.
Garri Kasparov: nie tylko szachy
Rok 1984 był dla Kasparova niezwykle męczący, nie tylko ze względu na udział w mistrzostwach. W tym roku Garry został także członkiem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Interesował się również polityką i został później wybrany do komitetu centralnego Komsomołu.
Początek kłótni z FIDE
W 1986 roku Kasparow założył stowarzyszenie Grand Masters, które miało reprezentować najlepszych szachistów świata. Tym samym jednak zwiększył napięcie między nim a FIDE. Cały czas wypominał organizacji odwołanie zawodów mistrzowskich z 1984 roku.
Zachowanie tytułu mistrza
Od wygrania mistrzostwa w 1985 roku, Garri Kasparov bardzo często spotykał się z Karpovem przy szachownicy, walcząc o tytuł pierwszeństwa. Kolejny mecz odbył się w 1986 roku, a gospodarzami były Londyn i Leningrad. Kasparow utrzymał tytuł wynikiem końcowym 12½-11½.
Czwarty mecz o tytuł mistrza świata odbył się w 1987 roku w Sewilli, po zakwalifikowaniu Karpowa w Turnieju Kandydatów. Mecz był bardzo zacięty, żaden z zawodników nie miał więcej niż jednopunktowej przewagi. W ostatniej partii Kasparow przegrywał jednym punktem i potrzebował zwycięstwa, aby zremisować mecz i zachować tytuł. Nastąpiła długa, pełna napięcia partia, ale Kasparow ostatecznie wygrał długą końcówkę. Zachował tytuł, gdyż mecz zakończył się remisem 12-12.
W 1990 roku o mistrzostwo świata grał ponownie z Karpowem w Nowym Jorku i Lyonie. Ponownie mecz był wyrównany, ale Kasparow wygrał przewagą 12½-11½. W ich pięciu meczach o mistrzostwo świata Kasparow odniósł 21 zwycięstw, 19 porażek i 104 remisy w 144 partiach. Kasparov zapytany, ile ruchów widzi do przodu podczas gry, powiedział, że w większości pozycji cztery do pięciu. Jednakże jego najdłuższa kalkulacja, wynosiła aż 15 ruchów.
W tym samym roku Kasparov porzucił partię komunistyczną. Ciekawostką jest, że ówczesny mistrz w turnieju z 1990 roku występował pod flagą rosyjską, kiedy pretendent – pod flagą radziecką. Wywołało to liczne kontrowersje, ale Garry uwielbiał je robić.
Garri Kasparov po rozpadzie ZSRR
Utworzenie PCA
W 1993 roku Kasparow i angielski arcymistrz Nigel Short opuścili FIDE i utworzyli konkurencyjną organizację - Professional Chess Association (PCA). W odpowiedzi FIDE odebrała Kasparowowi tytuł mistrza świata, który w tym samym roku pokonał Shorta i został mistrzem świata PCA. W 1995 roku z powodzeniem obronił swój tytuł PCA przeciwko Viswanathanowi Anandowi z Indii. PCA rozwiązało się w 1996 roku na skutek problemów finansowych. Ponoć Kasparov do dzisiaj żałuje walki z FIDE.
Spadek ze szczytu
Dopiero w 1999 roku Magnus Carlsen pobił rekord Kasparova jako najwyżej ocenianego gracza w historii, po 13 latach bycia na szczycie. Jego najwyższym rankingiem było 2851 punktów wg rankingu FIDE. Notabene, Garry uważał zawsze „13” jako swoją szczęśliwą liczbę – urodził się w końcu 13. kwietnia, był 13 lat na szczycie, itd. Kasparow dzieli także z Laskerem rekord w ilości wygranych meczów o mistrzostwo świata – było ich aż sześć.
Pojedynek z komputerem
Większość osób kojarzy jednak Kasparova za zupełnie inne dokonanie. Zapisał się w historii grając przeciwko Deep Blue. Deep Blue był komputerem szachowym wyprodukowanym na zamówienie przez IBM. W 1996 roku Garry po raz pierwszy zagrał z tym urządzeniem i pokonał go. O tym meczu słyszeli chyba wszyscy. Rok później nastąpił rewanż. Tym razem Garri Kasparov przegrał z Deep Blue, po rezygnacji w ostatniej partii sześciomeczowego meczu.
Garri Kasparov kontra świat
W 1999 roku rozegrano grę Kasparov versus the World. Została ona przeprowadzona przez Internet. Zespół tysięcy osób analizował ruchy czarnych figur, podczas gdy Kasparow sam grał białymi. W grze wzięli udział uczestnicy z ponad 75 krajów. Łącznie w partii wzięło udział ponad 50.000 osób. Gra trwała ponad 4 miesiące. Po 62 ruchach Kasparow wygrał, co tylko świadczy o niesamowitym poziomie i zmyśle byłego mistrza.
Utrata tytułu mistrzowskiego
Kasparow stracił tytuł mistrzowski szachów klasycznych na rzecz Władimira Kramnika w 2000 roku na Mistrzostwach Świata w Szachach Braingames. Co ciekawe, Kramnik był uczniem Kasparova. Lepiej przygotowany Kramnik wygrał partię nr 2 z obroną Grünfelda i osiągnął zwycięskie pozycje w grach 4 i 6, chociaż Kasparow utrzymał remis w obu partiach. W 10 partii Kasparow popełnił krytyczny błąd w Obronie Nimzowitscha, który Kramnik wykorzystał i wygrał w 25 posunięciach. Jako białe, Kasparow nie mógł złamać pasywnej, ale solidnej Obrony Berlińskiej w Partii Hiszpańskiej, a Kramnik skutecznie zremisował wszystkie swoje partie jako czarne. Kramnik wygrał mecz 8½-6½.
W momencie przejścia na emeryturę były mistrz nadal zajmował pierwsze miejsce na świecie, z rankingiem 2812. W 2001 roku odrzucił zaproszenie na Turniej Kandydatów 2002 w Dortmundzie o tytuł klasyczny, twierdząc, że jego wyniki zasłużyły na rewanż z Kramnikiem. W 2005 roku gracz przeszedł na szachową emeryturę, by rozpocząć aktywne działania polityczne. Stało się to po wygraniu po raz dziewiąty słynnego turnieju w Linares.
Emerytura, ale nie koniec szachów
22 sierpnia 2006 roku, w swoich pierwszych publicznych partiach szachowych od czasu przejścia na emeryturę, Kasparow zagrał w Lichthof Chess Champions Tournament, zawodach blitzowych rozgrywanych przy kontroli czasu 5 minut na stronę i 3-sekundowych przyrostach na ruch. Kasparow zremisował z Anatolijem Karpowem, uzyskując wynik 4½/6. Następnie Kasparow i Anatolij Karpow rozegrali 12-partiowy mecz w dniach 21-24 września 2009 roku w Hiszpanii. Składał się on z czterech partii rapid, w których Kasparow wygrał 3-1, oraz ośmiu partii blitz, w których Kasparow wygrał 6-2, wygrywając mecz z łącznym wynikiem 9-3. Wydarzenie to miało miejsce dokładnie 25 lat po legendarnym spotkaniu obu graczy podczas World Chess Championship 1984.
Mistrz uczy mistrza
Kasparow aktywnie trenował Magnusa Carlsena przez około rok, począwszy od lutego 2009 roku. Współpraca pozostawała tajna do września 2009 roku. Pod okiem Kasparowa, Carlsen w październiku 2009 roku stał się najmłodszym w historii, który osiągnął ranking FIDE wyższy niż 2800, a z numeru czwartego na świecie awansował na numer pierwszy. Niestety dalsza współpraca nie wyszła i obaj mistrzowie się rozstali.
W maju 2010 roku Garri Kasparov rozegrał jednocześnie 30 partii z graczami z Uniwersytetu w Tel Awiwie w Izraelu, wygrywając każdą z nich. W tym samym miesiącu ujawniono, że Kasparow pomagał Viswanathanowi Anandowi w przygotowaniach do meczu o Mistrzostwo Świata w Szachach z Veselinem Topalovem. Anand wygrał mecz 6½-5½ i zachował tytuł.
W styczniu 2011 roku Kasparow rozpoczął trening amerykańskiego arcymistrza Hikaru Nakamury. Pierwsza z kilku sesji treningowych odbyła się w Nowym Jorku tuż przed udziałem Nakamury w turnieju Tata Steel Chess w Wijk aan Zee w Holandii. W grudniu 2011 roku ogłoszono, że współpraca dobiegła końca.
Garri Kasparov kontra FIDE vol. 2
7 października 2013 roku Kasparow ogłosił swoją kandydaturę na prezydenta Światowej Federacji Szachowej podczas przyjęcia w Tallinie w Estonii, gdzie odbywał się 84. Kongres FIDE. Kandydaturę Kasparowa poparł jego były uczeń, panujący szachowy mistrz świata i zawodnik z rankingiem pierwszym, Magnus Carlsen. Podczas Zgromadzenia Ogólnego FIDE w sierpniu 2014 roku Kasparow przegrał wybory prezydenckie z urzędującym prezydentem FIDE Kirsanem Ilyumzhinovem, stosunkiem głosów 110-61. Na kilka dni przed wyborami na światło dzienne wyszedł raport dotyczący kupowania głosów przez Kasparova i sekretarza generalnego FIDE Ignatiusa Leongia z Singapuru. We wrześniu 2015 roku Komisja Etyki FIDE uznała Kasparowa i Leonga za winnych naruszenia jej Kodeksu Etycznego, a następnie zawiesiła ich na dwa lata w pełnieniu wszystkich funkcji i spotkań FIDE.
Powrót z emerytury
W 2017 roku Kasparov wrócił z emerytury, aby wziąć udział w inauguracyjnym turnieju St. Louis Rapid and Blitz od 14 do 19 sierpnia, zdobywając 3,5/9 w rapid i 9/18 w blitzu, zajmując ósme miejsce spośród dziesięciu uczestników, wśród których byli Nakamura, Caruana, były mistrz świata Anand i ostateczny zwycięzca, Aronian. Wszelkie pieniądze z turnieju, które zarobił, miały być przeznaczone na organizacje charytatywne promujące szachy w Afryce.
W 2020 roku wziął udział w 9LX, czyli turnieju Chess 960. Zajął ósme miejsce w gronie 10 graczy. Zremisował partię z Magnusem Carlsenem, który zajął pierwsze miejsce.
W 2021 roku uruchomił Kasparovchess, opartą na subskrypcji internetową społeczność szachową zawierającą filmy dokumentalne, lekcje, zagadki, podcasty, artykuły, wywiady i strefy gry.
W 2021 roku Garri Kasparov zagrał w sekcji blitza na zawodach Grand Chess Tour w Zagrzebiu w Chorwacji. Wystąpił jednak słabo, zdobywając 0,5/9 w pierwszym dniu i 2,0/9 w drugim, uzyskując jedyne zwycięstwo w meczu z Jordenem Van Foreestem. Brał również udział w 9LX 2, zajmując piąte miejsce w stawce 10 graczy, z wynikiem 5/9.
Od 2022 roku Kasparov bardzo zainteresował się profesjonalnym i zawodowym graniem w szachy 960, które wymagają jedynie siły umysłu, a nie dobrego przygotowania debiutów i liczenia kombinacji.
Kariera polityczna Kasparova
W 2005 roku wraz z grupą innych osób założył ruch "Inna Rosja". Zaczął głośno wypowiadać się na temat kwestii i sytuacji w Rosji. Sprzeciwiał się i dalej się sprzeciwia reżimowi Putina. Nie wszystkim się to spodobało – w tym samym roku został zaatakowany na ulicy przez „człowieka z szachownicą”. W 2007 roku został zatrzymany przez policję za zorganizowanie marszu prodemokratycznego w Moskwie. Został zatrzymany na 20 godzin, a następnie zwolniony z grzywną.
Garri Kasparov na prezydenta
W październiku 2007 Kasparow ogłosił zamiar kandydowania na prezydenta Rosji z ramienia koalicji "Inna Rosja" i przyrzekł walczyć o "demokratyczną i sprawiedliwą Rosję". Jeszcze w tym samym miesiącu udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie wystąpił w kilku popularnych programach telewizyjnych, które prowadzili Stephen Colbert, Wolf Blitzer, Bill Maher i Chris Matthews. W grudniu 2007 roku Kasparow ogłosił, że musi wycofać swoją kandydaturę na prezydenta z powodu niemożności wynajęcia sali konferencyjnej, w której mogłoby się zebrać co najmniej 500 jego zwolenników. W związku z upływającym w tym dniu terminem, tłumaczył, że nie ma możliwości kandydowania. Rosyjska ordynacja wyborcza wymagała wystarczającej powierzchni sali konferencyjnej dla zgromadzenia zwolenników. Rzeczniczka Kasparowa oskarżyła rząd o stosowanie nacisków w celu zniechęcenia kogokolwiek do wynajęcia sali na zgromadzenie i powiedziała, że komisja wyborcza odrzuciła propozycję, która pozwalała na mniejsze zgromadzenia, a nie jedno duże zgromadzenie w sali konferencyjnej.
Po przejściu na emeryturę z profesjonalnych szachów, Kasparov skupił się na publikowaniu swoich książek. Jedna z jego najpopularniejszych książek nosi tytuł; "Winter Is Coming", gdzie porównuje Putina do Hitlera.
„Putin musi odejść”
Kasparow był jednym z 34 pierwszych sygnatariuszy i kluczowym organizatorem internetowej kampanii antyputinowskiej "Putin musi odejść", rozpoczętej 10 marca 2010 roku. Kampania została zapoczątkowana przez koalicję opozycjonistów wobec Putina, którzy uważają jego rządy za pozbawione jakiejkolwiek praworządności. W tekście znajduje się apel do rosyjskich organów ścigania o ignorowanie rozkazów Putina. Do czerwca 2011 roku zebrano 90 000 podpisów. Chociaż tożsamość autora petycji pozostała anonimowa, pojawiły się szerokie spekulacje, że był to rzeczywiście Kasparow.
W 2011 roku Kasparow został mianowany prezesem Fundacji Praw Człowieka.
Garri Kasparov vs Putin
Kasparow został aresztowany i napadnięty przed moskiewskim sądem 17 sierpnia 2012 roku. Uczestniczył w posiedzeniu w sprawie dotyczącej całkowicie żeńskiego zespołu punkowego Pussy Riot. Został oskarżony o udział w nieoficjalnej demonstracji przeciwko skazaniu trzech członkiń grupy. Zarzuty zostały wycofane 24 sierpnia.
Kasparow otrzymał w 2013 roku Morris B. Abram Human Rights Award, doroczną nagrodę UN Watch w dziedzinie praw człowieka. Organizacja chwaliła go jako "nie tylko jednego z najmądrzejszych ludzi na świecie", ale "również wśród jego najodważniejszych". Też w tym roku Kasparov zadeklarował, że chwilowo nie widzi możliwości powrotu do Rosji, gdyż może już z niej nie wyjechać. W lutym 2014 roku złożył wniosek o nadanie obywatelstwa w Chorwacji. Według artykułu w The Guardian, Kasparov był "powszechnie postrzegany" jako zwolennik chorwackiej niepodległości na początku lat 90. Później w lutym 2014 roku jego wniosek o obywatelstwo został zatwierdzony i 27 lutego miał spotkanie z chorwackim premierem Zoranem Milanoviciem.
Kasparow wypowiedział się przeciwko rosyjskiej aneksji Krymu w 2014 roku i stwierdził, że kontrola nad Krymem powinna zostać zwrócona Ukrainie po obaleniu Putina bez dodatkowych warunków. W 2022 roku Kasparow wypowiedział się na Twitterze przeciwko inwazji sił rosyjskich na Ukrainę.
[…] trwało do 1996 roku, gdy Deep Blue pierwszy raz wygrał partię z ówczesnym mistrzem świata Garrym Kasparovem, przegrywając cały mecz wynikiem 4-2. W kolejnym roku udało mu się tego wygrać cały mecz. W […]